“Çocuklarımız, babalarının gururlarının kırıldığını ve yenildiklerini gördüler. Bizim savaşçılarımız utandırıldı... Son günlerimizi nerede geçireceğimiz önemli değil. Zaten bunlar çok değil. Birkaç yıl daha, birkaç kış daha ve büyük kabilelerin, bir zamanlar bu toprakta yaşayan veya küçük gruplar halinde ormanlarda dolaşan hiçbir çocuğu atalarının mezarlarında yas tutmak için kalmayacak; bir zamanlar sizinkiler gibi kuvvetli ve umut doluyken... Benim halkım yok oldu, ama halklar insanlardan oluşur, başka bir şeyden değil. İnsanlar denizin dalgaları gibi gelir giderler. Sizler de kaderinizi değiştiremeyeceksiniz. Belki de kardeşiz. Göreceğiz.”

Kızılderili reisi Seattle

     Bugünkü çalışmamızda, “adını arayan coğrafya”mızın asimilasyon “harita”sını çıkaracağız ortaya.

     - Asimilasyon politikasının tarihçesi nasıldır? Bu politika devletin aklına nasıl doğdu, nasıl “devlet politikası” haline geldi?

     - Asimilasyon politikalarının hayata geçirilmesi için hangi tarihlerde ne tür kurumlar oluşturuldu? Yer isimleri değiştirilirken nasıl bir sistem uygulandı?

     - Hangi ilin kaç tane köyünün ismi değiştirildi? En çok hangi illere ait köyler bu isim değişikliğinden nasibini (!) aldı?

     - Kürdistan, Lazistan ve Kapadokya coğrafyalarında bulunan il ve ilçelerin eski gerçek isimleri nedir?

     Bütün bu soruların cevaplarını, siz sevgili gönüldaşlarımız için hazırladığımız bu çalışmada bulabileceksiniz.

     İlgi ve değerlendirmenize sunduğumuz bu çalışmayı, tamamen, eski yer isimlerini ortaya çıkarmak için ülkeyi yıllarca karış karış gezerek kaleme aldığımız ve asimilasyon politikaları sonucu isimleri değiştirilmiş binlece yerleşim biriminin eski gerçek isimlerini bir çalışmada toplayan “Cumhuriyet tarihindeki ilk kitap” özelliğini taşıyan “Adını Arayan Coğrafya”adlı kitabımızdan seçerek paylaşıma açıyoruz.

     Aşağıda okuyacağınız tüm bilgiler, o kitaptan seçmedir.

     ► Asimilasyon Politikasının Tarihçesi

     1915 yılında Enver Paşa’nın da girişimiyle Dahiliye Nezareti (İçişleri Bakanlığı), yer adlarının değiştirilmesiyle ilgili bir bildiri yayınlıyor. Bildirinin sağ üst köşesindeki tarih; 14 Teşrîn-i Ewwel 1331. Yani 27 Ekim 1915.

     Daha “yer isimlerini değiştirmek” ile ilgili bir girişim yok, böyle bir proje de yok. Bu emirname, özel olarak bir vilayetimiz için çıkartılıyor: Trabzon.

     Hangi isimler için? Özel olarak Rumca isimler için; ama aynı şekilde Lazca ve Gürcüce isimleri de kapsayacak şekilde.

     Emirnamede şöyle deniyor: “Ermenîce, Rumca, Bulgarca, hatta Türk olmayan Müslüman kavimlere ait vilayet, sancak, kasaba, köy, dağ, nehir gibi bütün adlar Türkçeleştirilecektir.”

     Dahiliye Nezareti’nde kaleme alınan bu emirname, 24 Teşrîn-i Sanî 1331 (7 Aralık 1915) tarihinde Trabzon Vilayeti Mektub-i Kalemî (Trabzon Valiliği Yazıişleri Müdürlüğü)’ne gönderiliyor. Trabzon Valiliği’nin 20 Haziran 1916’da kaleme aldığı 63 sayılı cevabî yazı da Vilayet Encümeni tarafından onaylanarak 3 Temmuz 1916 günüİçişleri Bakanlığı’na gönderiliyor.

     Bütün bunlar, daha asimilasyon politikasının hayata geçirilmediği, bununla ilgili bir taslak veya projenin de olmadığı bir zamanda oluyor.

     Yerleşim birimlerinin isimlerinin “Türkçeleştirilmesi” ilk olarak 10 Aralık 1920 tarihinde“devlet politikası” şeklinde gündeme geliyor ve 1922 yılında ilk adım olarak birçok ilçe, köy, kasaba, dağ, köy isimleri Türkçeleştiriliyor.

     Yani, insanlık tarihinin en yüzkızartıcı 3. büyük suçu ve ülkemizin alnındaki en büyük utanç olan bu asimilasyon politikası, 10 Aralık 1920 tarihinde gündeme geliyor. Cumhuriyet’in ilânından üç yıl önce; ama onu kuracak olan aynı İttihat – Terakkici kafatasçılar tarafından. Uygulama ise 1922 tarihinde başlatılıyor.

     1922’de başlatılıyor bu “isim değiştirme” operasyonu. Peki nerede başlatılıyor? Artvin’de...

     Asimilasyon politikalarından ilk nasibini alan, köylerinin isimleri zorla ilk değiştirilen vilayetimiz, Artvin ilimizdir. Lazca ve Gürcüce isimler hepsi de.

     Buraya kadar toparlarsak: 

     Yer isimlerini değiştirmek gibi bir fikri, ırkçı kadroların aklına getiren, Trabzon’daki Rumca ve Lazca yer isimleri... Tarih, 1915 – 16.

     Asimilasyon politikasının “devlet politikası” olarak karara bağlanması, 10 Aralık 1920.

     Asimilasyon politikasının ilk uygulanmaya başlatıldığı ve köy / ilçe isimlerinin ilk değiştirildiği yer, Artvin... Tarih, 1922.

     Bütün buraya kadar hâlâ Osmanlı ülkesindeyiz. Daha ortada Cumhuriyet falan yok.

     Asimilasyon poltikasının Kürdistan’a yönelmesi ise Cumhuriyet’ten sonra... Tarih, 1925.

     1925 Şeyh Said Ayaklanması’ndan sonra Doğu ve Güneydoğu’da yapılan isim değişikliklerinin ardından, 1934 - 36 yılları arasında 834 köye Türkçe isimler verildi. 1938 Dersim Katliâmı’yla birlikte isim değiştirme genelgelerle, valilik kararlarıyla devam etti. Kürtçe, Arapça, Ermenice, Lazca, Gürcüce, Çerkezce isimler genelgelerle ya da yerel yönetimler ve valilik tasarrufu ile değiştirildi.

     1940 yılında İçişleri Bakanlığı’nın 8589 sayılı genelgesi ile ad değiştirme işlemi resmileşti ve tek elden yapılmaya başlandı.

     1957 yılı ise adeta bir dönüm noktası oldu. Bu tarihte, “Ad Değiştirme İhtisas Komisyonu” oluşturularak sistematik bir asimilasyon politikası hayata geçirildi.Genelkurmay Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi ile Türk Dil Kurumu’nun temsilcilerinin bulunduğu bu komisyonda, coğrafyamızda yer alan tüm yerleşim birimlerinin adları ve coğrafî isimler değiştirilerek onlara Türkçe uyduruk isimler verildi.

     Yıllar içinde iktidarlar değişti ama bu kurulun faaliyetleri hiçbir aksamaya uğramadan 1978 yılına kadar devam etti ve bu tarihler arasında binlerce isim değiştirildi.

     Sözkonusu komisyonun 1978’e kadar yürüttüğü bu asimilasyon faaliyeti, 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi’nden sonra, askerî rejim tarafından daha bir hızlandırılarak devam ettirildi. 1981 - 83 yılları arasında özellikle Kürtler’in yaşadığı Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine yönelik, dünyada ve tarihte belki de eşine rastlanmayan bir kapsamlıkta, o coğrafyanın tarihini ve köklerini adeta tamamen ortadan kaldırmak amaçlı bir “isim operasyonu” gerçekleştirildi. Bunun sonucu olarak bölgede ismi değiştirilmeyen nerdeyse bir dönümlük bir toprak parçası bile kalmadı.

     ► Türkiye’de Hangi İlin Kaç Tane Köyünün İsmi Değiştirildi?

     Türkiye’de ismi değiştirilen köylerin sayısı 12 bin 211’dir. Bir başka ifade ile ülkemizdeki köylerin takriben % 35 kadarının ismi değiştirilmiş durumdadır. İsim değiştirme işlemleri yapılırken en çok dikkat edilen özellik Türkçe olmayan yahut olmadığı düşünülenler ile karışıklığa sebep olan isimlerin öncelikle ele alınması ve değiştirilmesidir.

     Peki, Türkiye’nin hangi ilinin kaç tane köyünün adı zorla değiştirilmiştir? Bu sorunun cevabını, aşağıda tablo halinde veriyoruz.

     İsimleri değiştirilen köy sayılarının illere göre sıralaması şu şekilde:

     (ÖNEMLİ NOT: Bizler köylerin eski isimlerini araştırıp ortaya çıkarmak için ülkeyi 4 yıl boyunca karış karış gezip “Adını Arayan Coğrafya” kitabını hazırlarken, Türkiye’nin o zaman 67 ili vardı. Dolayısıyla kitapta yer alan bu tablo, 67 il üzerinden hazırladığımız bir tablodur. Tabloda Şırnak, Batman, Iğdır, Ardahan, Bayburt, Kilis, Osmaniye gibi illeri göremediğiniz için, bunlara bağlı köylerin unutulduğunu sakın düşünmeyesiniz. Onlar vardır, fakat biz bu çalışmayı yaparken ilçe statüsünde olduklarından, o dönemde bağlı bulundukları illerin rakamları içindedirler.)

     Yukarıdaki bu tablo, ülkemiz için bir utançtır. Yaşadığımız topraklar üzerindeki en büyük ayıptır.

     Üzerinde yaşadığımız coğrafyada, ülkemizde, gerçek ismi yok edilmiş ve uydurma bir isim taşıyan binlerce yerleşim birimi, bu da demektir ki, üzerinde sahte bir isim yazılı olan yüzbinlerce trafik levhası ve yol işareti varken, konuşacağımız başka hiçbir konunun ehemmmiyeti yoktur; meşgul olacağımız her türlü gündem, sunî bir gündem olacaktır.

     Üzerinde uyduruk isimler yazılı yüzbinlerce trafik levhasının dikili olduğu bir ülkede yaşıyoruz. Nüfûs cüzdanındaki “Doğum Yeri” ibaresinde uydurma bir isim olan milyonlarca vatandaşı olan bir ülkede yaşıyoruz.

     Böyle bir gerçeğimiz varken, üzerinde konuştuğumuz ve hakkında tartıştığımız her türlü gündem yapaydır, sunîdir, anlamsızdır.

     Sahte bir isimle yaşanan hayat da ancak sahte bir hayat olur.

     12 bin 211’i köy ismi olmak üzere 28 bin ismin zorla, zorbaca değiştirilmesinden bahsediyoruz. Yaşadığımız coğrafyada “Türk, Türkçe ve Türklük” dışında ne varsa herşeyi tamamen haritadan silmeye ve ortadan kaldırmaya yönelik sistematik bir asimilasyon politikasından, toprağa ve dile yönelik bir soykırımdan bahsediyoruz.

     Bu bir kültür soykırımıdır; tarih soykırımıdır, toprak soykırımıdır, dil soykırımıdır. Kimlik soykırımıdır.

     Bir ülke düşünün ki, oradaki şehir ve köy isimlerinin yarısı uydurmadır. Bir paşa tarafından veya ellerinde güç olan üç beş kişi tarafından masa başında uydurulmuştur.

     Bir ülke düşünün ki, oradaki binlerce yerleşim biriminin gerçek ismi başka, resmîyetteki ismi başkadır.

     Bir ülke düşünün ki, o ülkenin milyonlarca vatandaşı kendi köyünün resmî ismini bilmemektedir.

     Bir ülke düşünün ki, o ülkenin yollarında aracınızla seyrederken karşınıza çıkan tüm trafik levhaları size yalan söylemektedirler.

     Bu bir insanlık ayıbıdır, ülkemiz için bir utançtır. Hepimiz için bir utançtır bu. Bu insan onur ve haysiyetinin ayaklar altına alınmasıdır! Bir insanlık suçudur.

     Bunun insanlık tarihinde, dünya tarihinde ikinci bir örneği yoktur, olmamıştır.

     Bu utanç, aynı zamanda, hiç abartmasız, hak ve adalet mefhumundan uzaklaşmamış, vicdanı körelip kararmamış, erdem ve fazilet melekelerini yitirmemiş herkesin rahatlıkla kabul edeceği üzere, Kızılderili soykırımı ve Afrika’daki “insan ticareti”nden sonra, insanlık tarihinin en yüzkızartıcı 3. büyük suçudur.

     Tarihin en büyük 3. soykırımıdır.

     Bu zûlme karşı çıkmak, köylerin ve şehirlerin gerçek isimlerini geri istemek için, illâ da belli bir kavme veya dünya görüşüne mensub olmak gerekmiyor.

     İnsan olmak yeterlidir.

     ► “Adını Arayan Coğrafya” Kitabında Yer Alan Kürdistan, Lazistan ve Kapadokya Coğrafyalarındaki Bütün İl ve İlçelerin Eski Gerçek İsimleri

     (40 İl ve 368 İlçe)

     “Adını Arayan Coğrafya” adlı kitabımızda, ülkemizde adları değştirilen 40 il, 368 ilçe ve 7526 köyün eski gerçek isimlerini bulmanız mümkündür. (ÖNEMLİ NOT: Bilgisayar ve internetin henüz icad edilmediği dönemde, ülkeyi 4 yıl boyunca karış karış gezerek 10500 civarında köyün eski isimlerini toplamıştım. Fakat daha sonra bir sel baskını oldu ve elle yazmış olduğum kitap da bu felâketten nasibin aldı. Topladığım eski köy isimlerinin ancak 7526 tanesini kurtarabildim. Kitabın hikâyesini ve başına gelenleri daha önce siz sevgili gönüldaşlarımızla paylaşmıştım.)

     Kitapta yer alan 40 il ve 368 ilçenin tamamını burada sizlerle yeniden paylaşmak istiyorum.

     İşte Kürdistan, Lazistan ve Kapadokya coğrafyalarında yer alan tüm il ve ilçelerin eski gerçek isimleri:

     İLLER:

     Agırî: Ağrı
     Amassiya: Amasya
     Canca: Gümüşhane
     Cebel-i Bereket: Osmaniye
     Çêwlîk: Bingöl
     Çolamerg: Hakkari
     Dar’un- Nasr: Tokat
     Dersim: Tunceli
     Dilûk: Gaziantep
     Diyarbekir: Diyarbakır
     Domana: Bayburt
     Enteqya: Antakya
     Erdêhan: Ardahan
     Erzingan: Erzincan
     Élih: Batman
     Gırgumm: Kahramanmaraş
     Kalikala: Erzurum
     Kerasunt: Giresun
     Kêlis: Kilis
     Kilikya: Adana
     Kotyora: Ordu
     Livane: Artvin
     Mazaka: Kayseri
     Meledî: Malatya
     Mezire: Elâzığ
     Mêrdîn: Mardin
     Mıj: Muş
     Qerıs: Kars
     Reşqelas: Iğdır
     Rhiza: Rize
     Riha: Şanlıurfa
     Samisun: Samsun
     Sebaset: Sivas
     Semsur: Adıyaman
     Sêhrt: Siirt
     Şehr-i Nûh: Şırnak
     Tirapezun: Trabzon
     Tuşba: Van
     Zefirya: Mersin
     Zûlqarneyn: Bitlis

     İLÇELER:

     AGIRÍ (AĞRI) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Avkevır: Taşlıçay
     Bazîd: Doğubeyazıt
     Dûtax: Tutak
     Gihadin: Diyadin
     Pıtnos: Patnos
     Xemur: Hamur
     Zêdkan: Eleşkirt

     AMASSİYA (AMASYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Arguma: Suluova
     Artukâbâd: Gümüşhacıköy
     Goynicek: Göynücek
     Merziban: Merzifon
     Poros: Hamamözü
     Yemişenbuki: Taşova

     CANCA (GÜMÜŞHANE) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Ardasa: Torul
     Kose: Köse
     Kûrdinê Bala: Kürtün
     Satala: Kelkit
     Şiran: Şiran

     CEBEL-İ BEREKET (OSMANİYE) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Baxça Haleb: Bahçe
     Haruniye: Düziçi
     Kınık: Toprakkale
     Qars Zûlqadriye: Kadirli
     Savranda: Hasanbeyli
     Sumbas: Sumbas

     ÇÉWLÍK (BİNGÖL) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Azapêrt: Adaklı
     Boğlan: Solhan
     Çermeyêndırîd: Yedisu
     Dara Hênê: Genç
     Gêğî: Kiğı
     Kaniya Reş: Karlıova
     Xorhol: Yayladere

     ÇOLAMERG (HAKKARİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Çelê: Çukurca
     Gever: Yüksekova
     Şemzinan: Şemdinli

     DAR’UN- NASR (TOKAT) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Ayvaz: Başçiftlik
     Gavırnî: Almus
     Ğazî Ura: Turhal
     İskefsir: Reşadiye
     Musa: Yeşilyurt
     Newahi-i Erbaa: Erbaa
     Qunduz: Artova
     Saberya: Niksar
     Selaryun: Pazar
     Şehr-i Sebastiya: Sulusaray
     Zela: Zile

     DERSİM (TUNCELİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Facixe: Ovacık
     Hazanis: Hozat
     Kislê: Nazımiye
     Malkışî: Çemişgezek
     Mêzger: Mazgirt
     Pêrtax: Pertek
     Pilemoriye: Pülümür

     DİLÚK (GAZİANTEP) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Alêban: Şehitkâmil
     Belqıs: Nizip
     Cebel-i Nûr: Nurdağı
     Çinçin: Yavuzeli
     Ereban: Araban
     Gılgameş: Karkamış
     İslahiye: Islahiye
     Mezmaxor: Şahinbey
     Tılbişar: Oğuzeli

     DİYARBEKİR (DİYARBAKIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Bısmıl: Bismil
     Çêrmûk: Çermik
     Çînar: Çınar
     Çûngûş: Çüngüş
     Eglê: Eğil
     Erğenê: Ergani
     Hezro: Hazro
     Hênê: Hani
     Karaz: Kocaköy
     Lıcê: Lice
     Miya Farqin: Silvan
     Pasur: Kulp
     Piran: Dicle

     DOMANA (BAYBURT) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Hart: Aydıntepe
     Pulur: Demirözü

     ENTEQYA (ANTAKYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Alallâh: Reyhanlı
     Bab-ı İskenderun: Belen
     Beysun Muradiye: Yayladağı
     Erzîn: Erzin
     İmraniye: Dörtyol
     İskenderunî: İskenderun
     Qırıkan: Kırıkhan
     Qumıl: Kumlu
     Quseyr: Altınözü
     Sûweydiye el- Mina: Samandağ
     Xasse: Hassa

     ERDÉHAN (ARDAHAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Dûgûr: Posof
     Merdinık: Göle
     Qur’â: Damal
     Xanak: Hanak
     Zurzuna: Çıldır

     ERZİNGAN (ERZİNCAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Cımîn: Üzümlü
     Egin: Kemaliye
     Gercan: Refahiye
     Kemax: Kemah
     Mama Hatun: Tercan
     Mans: Çayırlı
     Nahalê Zelal: İliç
     Umtizî: Otlukbeli

     ÉLÍH (BATMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Qûbin: Beşiri
     Kercowsê: Gercüş
     Hesenkehf: Hasankeyf
     Hezo: Kozluk
     Qabilcewaz: Sason

     GIRGÚMM (KAHRAMANMARAŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Andiran: Andırın
     Avşîn: Afşin
     Bazarcixa Nûh: Pazarcık
     Cela: Ekinözü
     Cırîd: Çağlayancerit
     Eblistan: Elbistan
     Kukusî: Göksun
     Kürdoğlu: Türkoğlu
     Nûrheqq: Nurhak

     KALİKALA (ERZURUM) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Avnik: Köprüköy
     Azord: Uzundere
     Bardîz: Şenkaya
     Eşqala Gêğîyê: Aşkale
     Éspîr: İspir
     Gogsîya Alemdaran: Karayazı
     İd: Narman
     Karêza Jor: Ilıca
     Nûrgâh: Pazaryolu
     Oltisi: Oltu
     Oxlê: Çat
     Pasinan: Pasinler
     Qela Tortum: Tortum
     Qere Şıvan: Karaçoban
     Qotaris: Olur
     Tekmana Şeqşeqê: Tekman
     Xinus: Hınıs
     Xoresan: Horasan

     KERASUNT (GİRESUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Berdiye: Çamoluk
     Bozat: Piraziz
     Çanakçi: Çanakçı
     Dereli: Dereli
     Deşt-i Kipçax: Alucra
     Eynesil: Eynesil
     Gûce: Güce
     Harşit: Doğankent
     Kaluniye: Şebinkarahisar
     Kepsil: Bulancak
     Keşap: Keşap
     Korella: Görele
     Palakî: Yağlıdere
     Tripolis: Tirebolu
     Zefre: Espiye

     KÉLİS (KİLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Ali Mantar: Elbeyli
     Gırê Murad: Musabeyli
     Spenaqê: Polateli

     KİLİKYA (ADANA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Ayaza: Yumurtalık
     Bazendum: Pozantı
     Çeçeli: Karaisalı
     Haçin: Saimbeyli
     Kilikya Zozan: Çukurova
     Mağara Kapadokya: Tufanbeyli
     Mağarsus: Karataş
     Qarsantî: Aladağ
     Qebristana Ğeriban: İmamoğlu
     Seyhan: Seyhan
     Sis: Kozan
     Úregir: Yüreğir
     Vakha Feke: Feke
     Yersuvat: Ceyhan
     Zerin: Sarıçam

     KOTYORA (ORDU) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Alibegece: Kabadüz
     Bolaman: Çamaş
     Cenik: Akkuş
     Çatak: Çatalpınar
     Çilader: Çaybaşı
     Ebu’l- Xeyr: Gülyalı
     Fanizan: Fatsa
     Haniyani: Gürgentepe
     İbasda: Aybastı
     Karay: Kabataş
     Keşder: Korgan
     Kumli: Kumru
     Lale: İkizce
     Milas: Mesudiye
     Sewdeşlu: Ulubey
     Şıhman: Gölköy
     Umniye: Ünye
     Vona: Perşembe

     LİVANE (ARTVİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Arhavî Kolheti Lazika: Arhavi
     Artanuçi İberya: Ardanuç
     Borçka Borçishêvi: Borçka
     Livane İberya: Yusufeli
     Mûrğûl: Murgul
     Satlel: Şavşat
     Xopa Lazistan: Hopa

     MAZAKA (KAYSERİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Akişla: Akkışla
     Çukur: Özvatan
     Erkilet: Kocasinan
     Everek: Develi
     Gesi: Melikgazi
     Hamidibünyan: Bünyan
     Hecîyan: Hacılar
     Hisar Everek: Yeşilhisar
     Kustıre: Tomarza
     Liva, Aziziye: Pınarbaşı
     Palas: Sarıoğlan
     Qazibeni: Yahyalı
     Rumdiğin: Felahiye
     Salanta: İncesu
     Sarez: Sarız
     Talasa Mazakan: Talas

     MELEDÍ (MALATYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Argan: Akçadağ
     Çırmik: Yeşilyurt
     Fethiye: Yazıhan
     Hekimxan: Hekimhan
     Keferdiz: Doğanyol
     Meledîya Kevn: Battalgazi
     Mestıkana Jêr: Kale
     Muhacir: Doğanşehir
     Mutmur: Arapkir
     Şiro: Pötürge
     Tahir: Arguvan
     Tiranda: Darende
     Tirsekan: Kuluncak

     MEZİRE (ELÂZIĞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Bazkil: Baskil
     Dep: Karakoçan
     Egina Jêr: Ağın
     Gûla Hazar: Sivrice
     Gûleman: Alacakaya
     Keban: Keban
     Madena Erğenê: Maden
     Miyalan: Arıcak
     Palo: Palu
     Qowançiyan: Kovancılar

     MÉRDÍN (MARDİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Derika Çiyayê Mazi: Derik
     Kerboran: Dargeçit
     Koser: Kızıltepe
     Mehsert: Ömerli
     Midyad û Êstil: Midyat
     Nûseybin: Nusaybin
     Reşmıl: Yeşilli
     Stewrê: Savur
     Şemrex: Mazıdağ

     MIJ (MUŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Beranik: Korkut
     Dêrxas: Hasköy
     Gûmgûm: Varto
     Mılazgir: Malazgirt
     Xorxor: Bulanık

     QERIS (KARS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Cilawuz: Susuz
     Dûgûr: Digor
     Kağezman: Kağızman
     Selim: Selim
     Şurê Gel: Akyaka
     Zaruşad: Arpaçay
     Zerqamiş: Sarıkamış

     REŞQELAS (IĞDIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Başko: Aralık
     Qulp: Tuzluca
     Têşberun: Karakoyunlu

     RHİZA (RİZE) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Artaşenî: Ardeşen
     Aspet: İyidere
     Atina: Pazar
     Hamşenî: Hemşin
     Kur’â-i Sab’a: İkizdere
     Mampavri: Çayeli
     Pasalet: Kalkandere
     Pazar: Derepazarı
     Potamya: Güneysu
     Viçe: Fındıklı
     Vije: Çamlıhemşin

     RÍHA (ŞANLIURFA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Bêrecûk: Birecik
     Cûrnê Reş: Hilvan
     Gırê Sor: Siverek
     Heweng: Bozova
     Herran: Harran, Altınbaşak
     Kaniya Ğezalan: Akçakale
     Pirsus: Süruç
     Serê Kani: Ceylanpınar
     Tıl Muzin: Viranşehir
     Xalfeti: Halfeti

     SAMİSUN (SAMSUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Bavra: Bafra
     Bereket: Salıpazarı
     Biçincik: Asarcık
     Engiz: Ondokuzmayıs
     Gadegara: Vezirköprü
     Gûmenez: Yakakent
     İladik: Ladik
     Keskin: Ayvacık
     Matasyun: Atakum
     Miskire: Çarşamba
     Qavak: Kavak
     Tekke: Tekkeköy
     Termizun: Terme
     Xençerê: Havza
     Zelika: Alaçam

     SEBASET (SİVAS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Aranga: Kangal
     Axvanis: Gölova
     Dolık: Şarkışla
     Endires: Suşehri
     Ezbider: Akıncılar
     Gimmerek: Gemerek
     Mişaz: Koyulhisar
     Norxan: Yıldızeli
     Tecer: Ulaş
     Tefrike: Divriği
     Tıl Garimo: Gürün
     Tonus: Altınyayla
     Tozanî: Doğanşar
     Ümraniye: İmranlı
     Xafıka Sebaset: Hafik
     Zara: Zara

     SEMSUR (ADIYAMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Aldûş: Gerger
     Beheştî: Besni
     Çêlıkan: Çelikhan
     Kolik: Kâhta
     Serê Golan: Gölbaşı
     Sıncık: Sincik
     Şemizad: Samsat, Yenisamsat
     Tût: Tut

     SÉHRT (SİİRT) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Berwarî: Pervari
     Dih: Eruh
     Mısrîye, Mısirc: Kurtalan
     Tillo: Aydınlar
     Xana Hewêl: Baykan
     Xizxêr: Şirvan

     TİRAPEZUN (TRABZON) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Ağasar: Şalpazarı
     Arazus: Araklı
     Arsin: Arsin
     Dirona: Yomra
     Haçka: Düzköy
     Hayrat: Hayrat
     Humurgan: Sürmene
     İskefiye: Çarşıbaşı
     Kadahor: Çaykara
     Kondi: Dernekpazarı
     Kul: Vakfıkebir
     Maçka: Maçka
     Of: Of
     Platana: Akçaabat
     Ruzar: Köprübaşı
     Şarli: Beşikdüzü
     Tonya: Tonya

     ŞEHR-İ NÚH (ŞIRNAK) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Basa: Güçlükonak
     Cezire Botan: Cizre
     Elk: Beytuşşebap
     Gırigê Amo: Silopi
     Hezex: İdil
     Qilaban: Uludere

     TUŞBA (VAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Mûks: Bahçesaray
     Elbax: Başkale
     Ebex: Çaldıran
     Şâh: Çatak
     Artemetan: Edremit
     Erdiş: Erciş
     Westan: Gevaş
     Xawa Sor: Gürpınar
     Bêgırî: Muradiye
     Taşrumî: Özalp
     Mahmudîye: Saray

     ZEFİRYA (MERSİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     Anay: Gülnar
     Anemuriye: Anamur
     Gılindere: Aydıncık
     Korikos: Erdemli
     Mut: Mut
     Nagidos: Bozyazı
     Namrun: Çamlıyayla
     Selefkiya: Silifke
     Tarşa: Tarsus

     ZÚLQARNEYN (BİTLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:

     El Cewaz: Adilcevaz
     Mirtax: Mutki
     Norşîn: Güroymak
     Tûx: Tatvan
     Xelat: Ahlat
     Xezan: Hizan

İbrahim Sediyani

“Adını Arayan Coğrafya” Yazarı

“Masa-yı Esma” (İsimler Masası) Kurucusu

“Bütün İsimlerimizi Geri İstiyoruz” Girişimi Sözcüsü

     Sen kaparsan gözlerini
     soğur bütün tonları turuncunun
     kaybolur yeşil
     karlara bürünür türkümüzü çağıran dağlar
     yumma kapanmasın gözkapakların
     bak, her bahar yeni bir yaşamdır memleketimde
     çocukların buğday renkli saçlarına düşer günışığı
     her biri bir tomurcuktur bebelerimiz
     hep güneşe doğru bakar ayçiçeği yüzleri
     dağlar yükselir, ırmaklar akar, berfinler açar
     iki memelerinin arasında
     ve yitik coğrafyaların haritasıdır
     minik avuç içlerindeki çizgiler.

     Bir gül kopardım gönül bahçesinden
     parmaklarımda kan
     bir gül kopardım dilara lehçesinden
     takmak için saçlarına
     gül kokulu hicaba bürünesin diye
     devrimdir iç dünyanda yaşadığın med – cezir
     kendine yabancılaşma sandığın duygular
     aslında öze dönüştür
     yeni bir hayata başlar benliğimiz
     güneş topraklarımıza da doğar bir gün
     bir gece ansızın parçalanır zincirleri nefretin
     bir seher vakti kaldırırlar başlarını ayçiçeği çocuklar
     bir sabah yeni bir hayata açar gözlerini şiir kokulu kadınlar
     bambaşka bir ezan sesi duyulur İshakpaşa sarayından
     “Hayâ’lel hayr’ul- âmel”
     “Hayâ’lel hayr’ul- âmel”
     ve uyanır oniki bin yıllık uykudan Yukarı Fırat havzası.

     Nehirdir her bir şiir sana doğru akınca
     her makale bir metropoldür sen dokununca sözcüklere
     kalbin ayna tutar fikrime
     yeniden ahitleşirim yaşlı bir ağacın altında dâvâmla
     bir kez daha yürürüm Dara Hênê üzerine
     bir daha kuşatır yüreğim Diyarbekir surlarını
     yeniden sevdaya tutulur Murat suyu
     darağacına çekilir benliğim, hüzün olur Haziran
     ve aynı son sözleri mırıldanır dudaklarım:
     “We lâ ubâlî bi sulbî fî cuz'u-ir râda
     İn kâne mesre'i fî- Allâh'i we fî'd- Dîn”
     sen “Çeşm-i Gazel” yazılarımın ilhâm kaynağı
     Sédiyan topraklarını besleyen Peri Çayı
     sakın kapama gözlerini
     üşürüm sonra.

     İbrahim Sediyani

     (“Gülistan”dan)
 

*